Раіса Баравікова
ПАМЁР, КАБ НАРАДЗІЦЦА
«Ку-ку, ку-ку»... — зязюліным куваннем азваўся вялікі насценны гадзіннік і ўсе міжволі паглядзелі на яго.
— Ну ўсё, хлопцы, я — дамоў! — сказаў Арцём Гудзевіч, паднімаючыся з крэсла,— Мы тут амаль суткі!
Хлопцы, а іх было двое, таксама падняліся з канапы. Генка Сідоркін, які быў у кватэры за гаспадара, (бацькі на выхадныя дні з’ехалі на дачу), выключыў тэлевізар і неяк няпэўна прапанаваў:
— А, мо паснедаем? Толькі яечню смажыць будзеш ты, Амялюсь. У цябе смачна атрымліваецца.
— Абыдземся без яечні,— буркнуў Толік Амялюсік і тут жа дадаў: — А як наконт піва? Мы ноч прабалдзелі ў нэце, цяпер што, спаць дома заваль- вацца?!
Я не супраць,— ажывіўся Генка,— Можна Светку з восемдзесят сёмай кватэры з сабою ўзяць. Махнём у Траецкае!
— А грошы ў вас ёсць? — запытаўся Арцём.— Учора на цыгарэты з усіх кішэняў павытрасалі. Я нават забягаў дамоў, пяць тысяч у маці ўзяў.
— Яшчэ раз забяжыш,— пасміхнуўся Толік.— Мае бацькі з вёскі толькі пад вечар прыедуць. Сястра не дасць.
— А мо ў Светкі возьмем? — прапанаваў Генка.— У яе заўжды ёсць.
— Ну ты ска-азаў,— запярэчыў Арцём.— Мы што, лохі?! Запросім на піва і тут жа папросім у дзяўчынкі грошай!
— Тады ідзі, прасі ў сваёй маці,— сказаў Толік і сеў на канапу.
— I колькі нам трэба? Давайце, падлічым.
Хлопцы пачалі падлічваць: таксі туды і назад, піва
і нешта да піва, ружа для Светкі, некалькі пачак цы- гарэт...
— Прасі тысяч шэсцьдзясят,— падсумаваў Ген- ка.— Я тысяч сем табе заўтра аддам. Толькі ж не баўся, заадно і да Светкі зайдзі.
— Ёй мы патэлефануем, твая справа — грошы!
Арцём кіўнуў галавой, маўляў, усё зразумела і
выйшаў з кватэры...
Яны ўсе жылі ў адным шматкватэрным доме і, як толькі Арцём апынуўся ў двары, дык адразу заўважыў маці, Валянціну Арцёмаўну Гудзевіч, якая выцягвала нейкія пакункі з багажніка іхняга новенькага «БМВ». Заспяшаўся да яе.
— Ма-а, ты з магазіна?
— А ты, бачу, нагуляўся?! Пілі, напэўна! Кругі сінія пад вачыма.
— Ну, чаму адразу пілі, ма-а? Мы не п’ем, колькі разоў табе казаць. У нэце ўсю ноч сядзелі, нават дзяўчат не было.
Маці шчоўкнула замком багажніка. Падхапіла пакункі, запыталася:
— Ты сваю машыну са стаянкі не браў?
— А навошта? Я ж табе сказаў, што мы ў Генкі будзем,— і ён узяў з матчыных рук адзін з пакетаў.— Цяжкі! Што ты ўсё купляеш?
Сокі, Арцёмка! Сокі! Зараз гадзіну-другую паспіш і да бацькі ў бальніцу паедзем. У палаце не прадыхнуць, а мінералкі ён не хоча.
Яны ўвайшлі ў пад’езд, пачакалі пакуль спусціцца ліфт, падняліся на свой паверх, палову якога займала іх сям я. Некалькі гадоў таму назад бацькі выкупілі двухпакаёвую кватэру ў суседзяў, далучыўшы яе да іхняй трохпакаёўкі. Калі рабілі рамонт, перасоўвалі нават сцены. У выніку атрымалася шэсць пакояў, якія сустрэлі іх прахалодай і цішынёю. Прайшлі на кухню. Маці распакоўвала пакункі, Арцём стаяў ля дзвярэй, думаў: «У бальніцу, канечне ж, да бацькі трэба было б падысці, другі тыдзень з сэрцам ляжыць. Бізнес яму не ў здароўе, але ж хлопцы...»
Ма-а, навошта нам разам ісці да бацькі? Ты пайдзі сёння, я — заўтра...
Нават і не думай! — абарвала яго маці.— Ужо некуды сабраліся, я ж усё па тваіх вачах бачу. Ты толькі намерваешся сказаць, а я ўжо ведаю пра што пойдзе гаворка.
— Ну і пра што?
Маці неяк ненатуральна засмяялася:
— Пра грошы!
Ен таксама засмяяўся:
Толькі шэсцьдзясят тысяч, а можаш і семдзесят. Нешта Генка заўтра аддасць. Мы ў Траецкае, пап’ем піва. I Светка з намі паедзе, ты ж яе ведаеш.
Маці ляпнула дзверцаю халадзільніка, села да стала.
А табе не сорамна, Арцём, га-а?! А хлопцы твае?! Можа, яны думаюць, што ў нас тут ашчадная каса?! I ўвогуле, бацька ў бальніцы, я на сядзібе не г.ыпа два тыдні, там пазарастала ўсё, цыбулю ўжо ір іба было выбраць. Не дам! Нікуды ты не пойдзеш.
< ядай за стол, зараз пакарйпю цябе, а потым — у ло- жпк... Да абеду паспіш!
Ма-а, я ж абяцаў, хлопцы чакаюць. Табе што, ш ісцьдзясят тысяч шкада!
— I шкада. Ведаеш, шкада! Гэта суседзі могуць на нас пальцам паказваць, маўляў, вось яны, новыя беларусы, а ў мяне кожная капейка на ўліку!
Арцём скептычна пасміхнуўся:
— Ды якія вы новыя беларусы! Цёмныя вы, ма-а, цсмныя! Калі нават некалькі валютных рахункаў ад- крыеце, усё тую ж цыбулю саджаць і выбіраць будзе- це! А яна на рынку капейкі каштуе. Ты да касметолага не можаш пайсці, табе грошай шкада. Вы мне тысячу баксаў пашкадавалі на тур у Егіпет! I я ўсё лета ў Мінску! Не дачакаюся пакуль канікулы скончацца, хутчэй бы ва ўніверсітэт, на заняткі!
— Ага-а, грошай табе пашкадавалі?! А ты ж тэлевізар глядзіш, ты ж бачыш, што з самалётам можа адбыцца. Катастрофа за катастрофай! Нам не грошай, цябе, сыночак, шкада, ты пра гэта чамусьці не думаеш. Беражонага Бог беражэ, у Весялоўку едзь. Чаму ты не можаш да бабулі паехаць? Табе абавязкова ў Егіпет хочацца!
— У Весялоўцы — радыяцыя, ты ж і туды не адпусціш!
— На месяц — не, а на тыдзень паехаць можаш.
— Я падумаю, ма-а, вечарам дагаворым, там жа хлопцы... Усяго толькі шэсцьдзясят тысяч! Дзе твой кашалёк?
— Не дам! Далібог не дам! У крайнім выпадку — на піцу, разам у МакДональдс пойдзем, прагуляемся!
Ма-а, а ты часам не захварэла сёння? Ты паглядзі на сябе, нервы шкодзяць. Табе не сорак пяць, ты — як упартая бабулька Маці паднялася з-за стала, пачала з шафак даста- ваць посуд.
— Ідзі, умывайся,— сказала Арцёму.— Зараз бу- дзем есці. А што да маіх нерваў і нервы таксама... Я — бацьку, дзеда твайго пахавала, а перад гэтым Юрку, брата свайго малодшага пахаваць давялося. У дваццаць гадкоў з Афганістана ў цынкавай труне прывезлі! Я маладосць сваю ў чэргах правяла, табе, калі ты яшчэ ў калысцы ляжаў, кожную пялюшку, кож- ныя калготачкі ледзь не з боем здабывала...
— Ты яшчэ што згадай... Быццам я вінаваты, што дзед памёр, што брата твайго ў Афганістане забілі, што тавараў тады ў магазінах не было.
— Сціхні! Печань смажаную есці будзеш?
— Не! Я ж сказаў ма-а, мне трэба шэсцьдзясят тысяч.
— Ні ў якім разе! Хоць галавою аб сцяну біся...
Арцём неяк зухавата пасміхнуўся і сказаў:
— Добра! Буду біцца галавой аб сцяну.— Ён адышоўся ад дзвярэй, павярнуўся да сцяны і ткнуўся лобам у блішчастыя абоі.
— Нешта ж ты вельмі асцярожна? Ну... Ці ёсць у цябе розум?! Ды ў твае дваццаць, Юрка наш ужо героем быў!
— Ма-а, ну, хопіць. Пажартавалі. Давай, па- добраму. Хлопцы мяне чакаюць, сказаў жа. Няма рублямі, баксамі дай. Усяго ж толькі трыццаць баксаў!
— Не дам! Гэта ўжо прынцыпова. Хоць скрозь сцяну гэтую прайдзі!
I Арцём, матлянуўшы галавой, з размаху ўрэзаўся ў блішчастыя абоі і... прайшоў! Прайшоў скрозь сця- ну. Быў месяц жнівень. Звычайны нядзельны дзень 2003 года. Першае, што пабачыў Ар'рём, былі горы, потым — безліч дахаў у даліне, бы прымазаных адзін да адна- і о. I ’эта быў старажытны, як пыл глыбокіх горных расселін, горад Кабул. Але гэтага Арцём яшчэ не медаў. Зусім блізка маладыя загарэлыя хлопцы гулялі ў налейбол. Вайскоўцы! — адзначыў ён адразу. Хлопцы (>ылі ў ботах, армейскіх штанах, у майках-безрукаўках.
I імпасцёркі ляжалі на нізенькіх лавачках недалёка. ІІскалькі будынін, рады палатак, зноў будыніны...
— Смірна! Ру-укі па швах! Чаму ў цывільным?!
Арцём азірнуўся на зычны голас. Перад ім стаяў
пфіцэр з зоркамі на пагонах.
— Рукі па швах!
Арцём міжволі выцягнуўся. Позірк афіцэра быў шіжкі і стомлены.
Вольна! Ты, пэўна, з тых дэмбеляў, што сёння ід’шджаюць? Машыны затрымліваюцца, а гэта ўсё ппіць, зараз жа! Ідзі, пераапранайся! Круго-ом!
Г,ІІ спінаю чуў, як афіцэр адыходзіў. I яму стала 11іі гапраўднаму страшна: «Што з ім здарылася? Што я іоылося? Куды гэта ён трапіў?!»
Дд цаглянай аднапавярховай будыніны да яго бег . ЯІПІІП, апрануты «з іголачкі», ва ўсё новенькае, так яму ідалося. Там жа, ля будыніны,— хто сядзеў, хто і і нму, гуртаваліся яшчэ салдаты.
Ты што, ненармальны, кантужаны?! — Сал- шп і ныніўся ля Арцёма. На ягоных пагонах золатам ітОлюквалі сяржанцкія лычкі.— 3 якой роты? Волю < гіуу, нсраапрануўся! Ды, калі б не маёру на вочы фліііў, ведаеш, што б табе зараз было!
Арцём не ведаў, што адказваць,— стаяў, разглядваў . ііржапта, які раптам памацаў яго джынсы.
Фірма! Пэўна ж, па вялікім блаце даставалі. Як і Уліілоея нераслаць іх! Пафарсіць вырашыў напаследак? Дурань! Ты ж, дэмбель, праўда? Я за старшага, але ўсіх вас яшчэ добра і не ведаю. Раззнаёмімся, часу хопіць. Дэмбель, ага-а?!
Арцём вырашыў, што трэба кіўнуць, маўляў, так,— дэмбель!
— А ты сапраўды, як кантужаны. Дурня тут з сябе не строй. Пераапранацца, ма-арш! — Сяржант вырашыў праявіць сваё старшынства.
— Не магу я пераапрануцца, формы няма.
— Фью-ю-юць! Як няма? Дык ты, можа, чэнч які з імі ўстроіў,— сяржант позіркам паказаў у бок даліны.— Вось дык справы! — I тут жа, бы спахапіўся: — Ну ўсё, пайшлі... Пайшлі! Вунь афіцэры выйшлі, засту- каюць цябе.
— Куды пойдзем? — Думкі ў Арцёма блыталіся. Ён чытаў і пра полтаргейст, і пра тое, што сустрака- юцца людзі, якія лёгенька могуць прайсці скрозь што заўгодна: сцяну, рэч якую-небудзь, але, што падобнае здарыцца менавіта з ім, пра такое ён і падумаць не мог, проста не верыў ва ўсе гэтыя расповеды.— Куды ідзём, салдат?
— Не салдат, а таварыш сяржант! Куды-куды? Раскудыкаўся. Да складоў! Там у мяне землячкі, два беларусы. Зробяць табе форму. А ты адкуль такі не- нармальны, скажам мякка: формы няма, куды ідзём? Здагадацца не можаш.
— 3 Мінска.
Ну ты да-аеш! Землячок, значыцца! Яшчэ адзін! А ў мяне ж і там,— кіўнуў, дзе гуртаваліся салда- ты.— Чатыры дэмбелі,— тры з Віцебшчыны і адзін — магілёўскі. Лічы, уся Беларусь прадстаўлена. Ну, Аф- ган, зараза, многа крыві тут нашай пралілося. Я во-о, плячом яшчэ павесці не магу, але так, драпіна. Пашан- цавала! — Ён нечакана спыніўся.— Дык што, давай знаёміцца будзем. Юрка... 3 Гомелынчыны я. Людзі ў нашай вёсцы вясёлыя. Весялоўскі я. Вёска Весялоўка. I штосьці ў Арцёмавым сэрцы торгнулася... Ён шн лядзеў на сяржанта: паддбны-непадобны? Успомніў іііірірэт, што стаяў у бабулінай хаце на серванце, і ш, цяпер ужо далёка, у Весялоўцы. Ён баяўся па- іумаць, што гэты гаваркі сяржант, але... ягоны дзядзь- нп, забіты напачатку васьмідзясятых гадоў мінулага
i ілгоддзя ў Афганістане.
Як тваё прозвішча? — пацікавіўся і сэрца ўжо ілхкала, тахкала... у шалёную, дзікую неверагоднасць ігуляў з ім лёс.
Пракаповіч. Ну, а тваё?
1 Арцём не змог адказаць адразу. Яго ўласнае црозвішча, бы выпала з памяці.
Ты замаруджаны нейкі... Пайшлі. Як прозвішча,
ii ныгаюся?
Гудзевіч.
Ну ты да-аеш! У вас што, у Мінску: Гудзевіч на 1 удзевічы? У мяне сястра цяпер — Гудзевіч. У наргасе іучылася. Замуж за мінчука выйшла. Я і на вяселлі ПІ Гіыў, без мяне адгулялі. Вось так, землячок! Была I Іракаповіч, стала — Гудзевіч! А мо мы з табой яшчэ
i гваякамі якімі акажамся. А вось і склады... Цяпер ііідоўнае, каб там машыны не падышлі, каб шукаць іізг нс кінуліся. Хутка ўсё трэба зрабіць...
На складзе яны не забавіліся. Форму для Арцёма
ii і дніукалі хутка. «Цяпер трэба да яе прывыкнуць»,— думалася яму.
I іут з’явілася вялікае пытанне. Яго прынялі за і! імабілізаванага. Іх, як ён зразумеў, некалькі дзясяткаў. Ну, сядзе ён разам з імі ў машыну, што павінна м|іыйсці за імі, а калі справа дойдзе да дакументаў?! I ўіогуле, што далей?
Які цяпер год? — запытаўся Арцём у Юркі, калі яны ўжо выйшлі са склада. У руках ён трымаў піікег з цывільным.
А цябе выпадкам не камісавалі? Можа, у цябе сірата памяці пасля кантузіі? 1983 — запомні! Год нашага вяртання на радзіму. Слухай, а дзе твае даку- менты?
— Там,— няпэўна кіўнуў галавою Арцём у бок дэмабілізаваных і заўважыў, што там адбываецца нейкі рух.
— Пайшлі хутчэй,— сказаў Юрка,— Бачыш, да нашых падышоў маёр. Нешта кажа...
Яны прыспешылі крок і Юрка працягваў:
— Маёр — класны мужык... Ты не чуў? Кажуць, што і сын яго служыў у Афгане. I, нібыта з паўгода назад забілі яго недзе пад Кандагарам.
Яны падыходзілі ўжо да гурта. Маёр заўважыў іх. На момант затрымаў позірк на Арцёме і сказаў Юрку:
— Пракаповіч, тут, ведаеш, такая справа... Я ўжо сказаў хлопцам. У кар’ер трэба пад’ехаць па гравій... Сцежкі на тэрыторыі часці ніяк не можам пасыпаць. Там мы сабралі з новага папаўнення... Але ж зялё- ныя, не абстраляныя яшчэ. Мала што... Трэба, каб хто са старажылаў з імі пад’ехаў. Машыны вашы, пэўна, яшчэ няхутка будуць. Дык мо ты каго возьмеш і пад’едзеш з імі. Я скажу, аўтаматы вам выдадуць...
— Пад’едзем, у чым справа, Іван Сяргеевіч... Та- варыш маёр! Машкова з сабой вазьму...
Арцёма бы апякло. Колькі разоў ён чуў ад маці ў дзяцінстве: «Бедны Юрачка, бедны наш Юрачка! У яго ж ужо і штамп у ваенным білеце стаяў, што ён дэмабілізаваны. Але машыны, што павінны былі з Саюза прыехаць па іх, затрымліваліся, і паслалі яго з навабранцамі па гравій у нейкі кар’ер... Там іх і абстралялі душманы. Вадзіцеля паранілі, ногі прастрэлілі, а Юрачку —- насмерць!» I штосьці пад- штурхнула яго, выпхнула. Арцём зрабіў крок наперад.
Таварыш маёр, у Пракаповіча плячо паране- нае... А там трэба рыдлёўкай варочаць, гравій насы- паць. Можна я замест яго? Маёр паглядзеў на Юрку, потым на Арцёма, сказаў разважліва:
— У прынцыпе, можйа. Ты ж у нас яшчэ і штрафнік, у цывільным тут разгульваў.
— Таварыш маёр,— спрабаваў запярэчыць Юрка.
— Хай едзе,— абарваў яго маёр.— Машкоў! Са- мазвал ля варотаў. Пайшлі!
3 гурта выйшаў каржакаваты, прысадзісты салдат Машкоў, далучыўся да Арцёма і яны пайшлі, на крок адстаючы ад маёра.
— Пякло бязлітаснае афганскае сонца, яно якраз ста- яла ў зеніце. Гэтыя апошнія суткі сваёй вайсковай службы Юрка спаў мала, хацелася нешта рабіць, увесь час рухацца, каб час бег хутчэй... Хутчэй дамоў! У Весялоўку. А потым у Мінск, да сястры. Яна ўжо нібыта цяжарная, пра гэта намёкам пісала маці. I чаго ж машыны затрымліваюцца, хлопцы зусім змарыліся. Ходзяць туды-сюды без занятку, гамоняць, а хто і прыкарнуў, падпершы шчаку рукою. Ён сеў на нізкую лавачку, што стаяла ўпрытык да будынка, які быў іхнім клубам, адкінуўся да сцяны, заплюшчыў вочы... Задрамаў хутка. Звычайна ў снах яму часта сніліся бацькі, нярэдка хтосьці са школьных сяброў, а то і проста Сож, лес, весялоўскія хаты... А тут прысніўся Пеця Цыркун, хлопец з Брэстчыны, якога ў першыя ж тыдні іхняй вайсковай службы ў Афганістане цяжка параніла асколкам у гарах. Яго так і не данеслі да часці. Памёр Пеця. Але яшчэ паспеў перадаць Юрку срэбны ланцужок: « Можа, калі будзеш на Брэстчыне, знайдзі і аддай Ларысе...» I ўсё! Юрка потым нават ліст напісаў да той Ларысы, і вось цяпер у сне Пеця пытаўся: «Дык ты праўда, Юрка, не згубіў мой лан- цужок?» — «Не згубіў, не згубіў, Пеця»,— і ад улас- нага голасу прахапіўся, а хутчэй ад гулу машыны, які даляцеў ад варот цэнтральнай брамы. Там пачалася нейкая мітусня, беганіна…Прыехалі, хлопцы! Машыны! Дачакаліся! — выгукнуў хтосьці з дэмбеляў.
— Непадобна! Гэта ж не калона.
Юрка падняўся, пайшоў да цэнтральнай брамы. Здаля пабачыў, як з кабіны самазвала выцягвалі цела вадзіцеля і пабег...А да яго насустрач ужо ішоў маёр.
— Дакументы ў цябе, сяржант?
— Чые?
— Таго салдата, што замест цябе ў кар’ер паехаў. Пры ім нічога не знайшлі. Абстралялі іх, Пракаповіч! Няма салдата, а вадзіцель паранены ў ногі. Выжыве!
«Эх, землячок, землячок... Мой даражэнькі ты Гудзевіч! Прозвішча ведаю, а пра імя і не спытаўся. Там жа недзе ў скрутку ягоныя красоўкі, майка, джын- сы, мо там і дакументы?» — думкі наскоквалі адна на адну, апякалі, шчымелі, выварочвалі душу, як гэта ўжо было неаднойчы. А па схіле далёкай гары ўжо руха- лася чаканая калона машын... Стаяў спякотны жнівень сухога афганскага лета 1983 года.
А праз які месяц, адляжаўшы ў Ташкенцкім вай- сковым шпіталі з гепатытам, Юрка Пракаповіч зазіраў літаральна ва ўсе куточкі бацькоўскай хаты. Радаваўся, захапляўся:
— Сервант новы купілі... Цыбуля — з кулак! Гуркі смачныя ў бочцы...
А ты пра бульбу спытайся! Мы ж ужо ўсё выкапалі. Сем мяшкоў пасадзілі, пяцьдзясят узялі! Ба-а,— спахапілася маці.— Я ж галоўнага табе, Юрач- ка, не сказала. У Валі нашай хлопчык нарадзіўся ў сярэдзіне жніўня. Ты ўжо дзядзькам стаў. Ладнае такое немаўлятка. Арцёмкам назвалі, гэта, значыцца, у гонар бацькі нашага. Днямі ў Мінск выберашся, а мо і я з табою збяруся. Збярэмся, ма-а,— шчасліва сказаў Юрка.— Я на вуліцу выйду, прайсціся па Весялоўцы хочацца.
...Ён ішоў па даволі вясёлай вуліцы, дзе яшчэ нішто не адцвіло, не адвяяа, пасміхаўся весялоўскім хатам і яны свяціліся ў адказ сваімі вокнамі. Жанчы- ны ў квяцістых хустках пазіралі яму ўслед: «Глядзі, Юрка Пракаповічаў вярнуўся! Яшчэ ў салдацкае апра- нуты!» Ён весела вітаўся з імі, думаючы пра што заўгодна, толькі не пра час, які мае ўласцівасць змя- няцца, сціскацца і пашырацца, а то і проста — быць скрыўленым часам.